RỐI LOẠN THAM GIA XÃ HỘI – MỐI NGUY ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ AN TOÀN CỦA TRẺ

RỐI LOẠN THAM GIA XÃ HỘI – MỐI NGUY ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ AN TOÀN CỦA TRẺ

“Con bé nhà tôi dễ lắm, ai cũng quen, ai cũng bế đi được, ai cũng theo không phân biệt được đâu là người quen, người lạ, …” – Tưởng chừng như những đứa trẻ có hành vi kiểu này thuộc dạng dễ gần nhưng sâu xa hơn đó lại là một loại “Rối loạn tham gia xã hội ở trẻ em” mà đôi khi chúng ta nhầm lẫn không biết. Rối loạn tham gia xã hội là gì? Nó ảnh hưởng đến trẻ ra sao?

Định nghĩa về rối loạn tham gia xã hội ở trẻ

Rối loạn tham gia xã hội được dịch nghĩa từ cụm từ “Disinhibited Social Engagement Disorder” (Viết tắt DSED). Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê các Rối nhiễu Tâm thần của Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ (DSM-5) định nghĩa rối loạn tham gia xã hội là một mô hình hành vi trong đó một đứa trẻ chủ động tiếp cận và tương tác với người lớn không quen thuộc. Rối loạn tham gia xã hội là một rối loạn liên quan đến chấn thương và căng thẳng phát triển do hậu quả của việc bỏ bê nghiêm trọng trong hai năm đầu đời. Mặc dù bất kỳ đứa trẻ nào bị lãng quên nghiêm trọng đều có thể biểu hiện các triệu chứng rối loạn tham gia xã hội, nhưng phổ biến nhất là ở những trẻ em ở tuổi vị thành niên. Trẻ em được thể chế hóa thường được chăm sóc không nhất quán và không có cơ hội phát triển các kiểu gắn bó lành mạnh (McLaughlin, Epsie & Trinis, 2010).

Các dấu hiệu của rối loạn tham gia xã hội ở trẻ

Dấu hiệu rõ ràng nhất của rối loạn tham gia xã hội là không có sự sợ hãi hoặc sự thận trọng thông thường khi tiếp cận người lạ. Đứa trẻ thoải mái nói chuyện, chạm vào và rời khỏi một địa điểm với một người lạ trưởng thành. Những hành vi này không phải là kết quả của các vấn đề chú ý hoặc các vấn đề khác có thể liên quan đến hành vi bốc đồng. DSM-5 giải thích rằng một nền tảng của sự lãng quên xã hội nghiêm trọng là một yêu cầu chẩn đoán (Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ, 2013). Bởi vì trẻ đó không có khả năng hình thành các chọn lọc (Đâu là người quen, đâu là người lạ, …) rối loạn tham gia xã hội không được chẩn đoán ở trẻ dưới chín tháng tuổi và không được chẩn đoán sau năm tuổi. Sự phát triển của rối loạn tham gia xã hội hầu như luôn xảy ra trong hai năm đầu đời (Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ, 2013).

Bởi vì bỏ bê là một đặc điểm chẩn đoán của rối loạn tham gia xã hội. Ví dụ, một đứa trẻ bị bỏ rơi có thể bị chậm phát triển và suy dinh dưỡng (Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ, 2013). Mặc dù khuyết tật phát triển không phải là một đặc điểm chẩn đoán của rối loạn tham gia xã hội, nhưng rối loạn này phổ biến hơn ở trẻ khuyết tật phát triển vì chúng có nhiều khả năng hơn trẻ em khỏe mạnh bị ngược đãi hoặc thể chế hóa (Trinis, Fleming & Cooper, 2010). Trẻ em được đem đi khỏi môi trường lạm dụng hoặc không bỏ bê có xu hướng phục hồi thể chất nhưng vẫn có các triệu chứng rối loạn tham gia xã hội. 

Các yếu tố nguy cơ dẫn đến rối loạn tham gia xã hội ở trẻ

Rối loạn tham gia xã hội là phổ biến nhất ở trẻ em được thể chế hóa trong thời thơ ấu và trẻ nhỏ. Tuy nhiên, không phải tất cả trẻ em lớn lên trong các tổ chức đều phát triển rối loạn tham gia xã hội hoặc các rối loạn gắn bó khác. Rối loạn tham gia xã hội liên quan cụ thể đến chất lượng của sự gắn bó. Do đó, trẻ em sống trong các cơ sở tình thương, mái ấm, có thể bị rối loạn tham gia xã hội. Ở trẻ em sống với cha mẹ nhưng các yếu tố nghèo đói, nuôi dạy con cái, lạm dụng chất gây nghiện và các vấn đề về sức khỏe tâm thần như trầm cảm hoặc rối loạn nhân cách ảnh hưởng đến khả năng của cha mẹ để hình thành sự gắn bó với đứa trẻ (Oliveira, et al, 2013).

Những mối nguy hiểm rình rập đối với trẻ rối loạn tham gia xã hội

Mối nguy thứ nhất, “Trẻ không ngại, không phân biệt người thân với người lạ sẵn sàng tiếp cận và ngồi vào lòng, đi với người lạ”. Chính vì điều này mà trẻ dễ bị dẫn dụ bắt cóc bởi người lạ, bị tống tiền để cha mẹ phải đi chuộc,  tệ hơn bị đem đi bán nội tạng, …

Mối nguy thứ hai, “Rối loạn tham gia xã hội thời thơ ấu nếu không được trị liệu sẽ phát triển tiếp ảnh hưởng đến tuổi thành niên và trưởng thành”.  Thanh thiếu niên bị rối loạn tham gia xã hội này sẽ có những hành vi thân thiết với người lạ, nguy hiểm hơn là thiếu nữ, khi thân thiết quá mức với người đàn ông lạ, con trai lạ rất dễ bị lạm dụng tình dục. Đối với thanh thiếu niên nam thì hành vi đụng chạm thái quá đến cơ thể của người lạ có thể bị xem thường vì người lạ gán cho đó là hành vi sàm sỡ …Tuy chưa có công trình nghiên cứu nào cho thấy rối loạn tham gia xã hội ảnh hưởng đến người trưởng thành nhưng chẳng ai biết những gì xấu đã xảy ra đối với trẻ mang rối loạn này trước khi đạt đến tuổi trưởng thành.

Chẩn đoán phát hiện can thiệp Rối loạn tham gia xã hội

Có 2 tiêu chuẩn chẩn đoán hiện nay, một là Sổ tay chẩn đoán và thống kê các rối nhiễu tâm thần của Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ (DSM – V) mã 313.89 và Bảng phân loại Quốc tế về bệnh tật tập 2 (ICD 10) của Tổ chức Y tế thế giới mã F94.2

Rối loạn tham gia xã hội không được chẩn đoán ở trẻ dưới chín tháng tuổi (DSM - V) và không được chẩn đoán sau năm tuổi (ICD 10).

Can thiệp/trị liệu rối loạn tham gia xã hội ở trẻ

Thiết lập mối quan hệ giữa trẻ và nhà trị liệu thường dễ dàng bởi vì, theo DSM-5, sự thân thiện và tin tưởng là một đặc điểm chính của rối loạn tham gia xã hội (Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ, 2013).  Một cách tiếp cận tích hợp để trị liệu tâm lý là cách hiệu quả nhất để điều trị rối loạn tham gia xã hội bị mất phương hướng. Liệu pháp này phải tạo điều kiện cho các trải nghiệm đa ngành, giao tiếp, kỹ năng xã hội, nhận thức về cảm xúc và tự khám phá (Malchiodi & Crenshaw, 2013). Liệu pháp chơi và trị liệu nghệ thuật sáng tạo là hai cách tiếp cận hiệu quả để điều trị rối loạn tham gia xã hội (Malchiodi & Crenshaw, 2013).

Bởi vì trẻ em phát triển một cách tự nhiên là thông qua trò chơi, cung cấp liệu pháp chơi và cơ hội để tạo ra các kiểu gắn bó bổ khuyết vào thời kỳ đầu. Trong nhiều trường hợp, người chăm sóc chính được mời tham gia các buổi trị liệu chơi, để sự gắn bó mới có thể vượt ra ngoài nhà trị liệu. Liệu pháp nghệ thuật sáng tạo là một cách tiếp cận hiệu quả khác để điều trị rối loạn tham gia xã hội. Liệu pháp nghệ thuật sáng tạo sử dụng các hoạt động hội họa, vẽ, khiêu vũ, âm nhạc và sân khấu như một phương tiện để thực hiện liệu pháp tâm lý. Giống như trị liệu chơi, trị liệu nghệ thuật sáng tạo là tương tác và kinh nghiệm (Malchiodi & Crenshaw, 2013).

Trẻ sơ sinh phát triển lành mạnh phụ thuộc vào cha mẹ và người chăm sóc chính thông qua năm giác quan của chúng. Được tổ chức, cho ăn và nói chuyện, … Là những thành phần quan trọng của sự phát triển gắn bó. Những nhu cầu này không biến mất theo tuổi tác. Trẻ em, thanh thiếu niên và người lớn trải nghiệm các mối quan hệ thông qua việc ôm, chạm, kể chuyện và ăn cùng nhau. Cả liệu pháp chơi và trị liệu nghệ thuật sáng tạo đều cung cấp những trải nghiệm cảm giác. Cả hai phương pháp cũng bình thường hóa kinh nghiệm cho trẻ em rối loạn tham gia xã hội, vì trẻ em ở tất cả các nền văn hóa đều thích chơi và thể hiện nghệ thuật. Một lợi ích khác cho cả liệu pháp chơi và trị liệu nghệ thuật sáng tạo là cả hai phương pháp đều có thể được thực hiện không bằng lời nói. Điều này rất quan trọng vì trẻ nhỏ không phải lúc nào cũng sẵn sàng thảo luận bằng lời nói về chấn thương, suy nghĩ và cảm xúc (Malchiodi & Crenshaw, 2013).

Thạc Sĩ Tâm Lí Học Nguyễn Viết Thanh

Tài liệu tham khảo

1. Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ. (2013). Cẩm nang chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần (tái bản lần thứ 5). Arlington, VA: Nhà xuất bản Tâm thần Hoa Kỳ.
2. Malchiodi, CA & Crenshaw, DA (2013). Nghệ thuật sáng tạo và trị liệu chơi cho các vấn đề đính kèm. New York, New York: Ấn phẩm Guilford, 2013.
3. Mclaughlin, A., Espie, C. & Trinis, H. (2010). Phát triển một quan sát phòng chờ ngắn gọn cho các hành vi điển hình của rối loạn đính kèm phản ứng. Sức khỏe tâm thần trẻ em và vị thành niên, 15 (2): 73-79
4. Trinis, H., Fleming, G., Cooper, S. (2010). Triệu chứng rối loạn đính kèm phản ứng ở người lớn bị thiểu năng trí tuệ. Tạp chí nghiên cứu ứng dụng về khuyết tật trí tuệ, 23 (4): 398-403
5. Oliveira, PS, Soares, I., Martins, C., Silva, J., Marques, S., Baptista, J. & Lyons-Ruth, K. (2012). Hành vi bừa bãi quan sát thấy trong tình huống kỳ lạ ở trẻ mới biết đi được thể chế hóa: Mối quan hệ với người chăm sóc báo cáo và nguy cơ gia đình sớm. Tạp chí sức khỏe tâm thần trẻ sơ sinh. 33 (2): 187-196
6. https://www.theravive.com
7. https://en.wikipedia.org/wiki/Disinhibited_social_engagement_disorder

THAM VẤN TRỊ LIỆU TÂM LÍ THIÊN ÂN

Địa chỉ: Số 21/3, đường Yersin, tổ 4, Khu phố 1, Phường Phú Cường, 

TP. Thủ Dầu Một, Tỉnh Bình Dương.

Hotline: 034.4004.780 –  0972.120.601

Webisite: www.thamvantrilieutamlythienan.com

Email: Thamvantrilieutamlythienan@gmail.com - Thanhnguyentlh2806@gmail.com